Giriş
Ülkemizde her iş yapmak isteyenin eninde sonunda personel bulması gerekir. Bu bağlamda da neredeyse her iş adamının ve yöneticinin söylediği bir cümle vardır: “Kalifiye personel bulamıyorum!”. Ülkemizdeki teknoloji ve mühendislik sektöründe çalışan biri olarak ise “Kalifiye mühendis bulamıyorum!” sözlerini sıklıkla duyarım. Mühendis bulamama ve/veya mühendislerin kaçması sorunlarını ele almadan önce mühendisin ne olduğunu, sektördeki mühendis tiplerini ve mühendislerin seviyelerini ele almakta fayda olduğunu düşünüyorum.

Mühendis Nedir?
Mühendis kelimesi günümüzde temel olarak “belirli teknik araçları kullanarak çözüm üreten kişiye verilen ad” şeklinde tanımlanabilir. Mühendisliğin farklı dalları (elektrik, elektronik, tarım, yazılım, makina, mekatronik, genetik, vb..) bulunmakla beraber genelde bu dalların ortak yönü “teknik yöntemleri kullanarak çözüm üretme” davranışıdır. Farklı mühendislik dallarına fazla girmeyeceğim, sonuçta hepsinde mantık aynı.

Mühendislik dallarından farklı olarak aşağı yukarı her mühendislik dalında bulunan mühendislik tipleri vardır. Örneğin bir satış mühendisi, müşterisinin ihtiyaçlarını algılayıp, bu ihtiyaçları karşılayabilecek bir sistem tasarımı yaparak ürün satmaya çalışan mühendise verilen addır. Benzer şekilde üretim mühendisi ise fabrikadaki üretim süreçlerinde yaşanan sorunların çözümü için çalışan personeldir. “Satış mühendisi”, “üretim mühendisi” gibi kavramları da “mühendislik tipleri” çerçevesinde biraz detaylı açalım.

Mühendislik Tipleri
Ülkemizde özellikle mekanik/elektronik/yazılım alanında çalışan mühendisler temel olarak aşağıdaki tipte mühendislik faaliyetleri yürütmektedir:

  • Üretim Mühendisleri: Genel olarak fabrika/lab ortamında çalışan ve seri/prototip üretim ile ilgili sorunlarla ilgilenen mühendislerdir.
  • Tasarım Mühendisleri: Sistem tasarımı, görsel tasarım, vb.. faaliyetleri yürüten mühendislerdir.
  • Satış Mühendisleri: Ürün satışı için sistem tasarımı yapan, müşteri sistemlerini irdeleyen ve çözümler üreten mühendislerdir.
  • Saha Mühendisleri: Sahada sistem tasarımı yapan, kurulumları yöneten ve bu çerçevede birçok sorunu çözen mühendislerdir.
  • Test Mühendisleri: Geliştirilen sistemleri çeşitli açılardan test eden, sorunları ortaya çıkararak çözüm üreten mühendislerdir.
  • Destek/Bakım Mühendisleri: Kurulu sistemlerin işleyişini sürdürebilmek için çözümler üreten, üretimden kalkan veya maliyeti artan parçalar için muadil alt sistemler oluşturan mühendislerdir.
  • Ürün Geliştirme Mühendisleri: Mevcut bileşenleri entegre ederek ürünler ortaya çıkaran ve gerçek dünya sorunlarını çözen mühendislerdir.
  • Araştırma Geliştirme Mühendisleri: Ürün geliştirme faaliyetlerinde gerekli olan bileşenleri tasarlayan ve bu bağlamda ürün geliştirme sorunlarını çözen mühendislerdir.

Bunlar dışında da birçok mühendislik tipi bulunmakla beraber en yaygın mühendislik tipleri bunlardır. Bu mühendislik tipleri arasında üstün veya bir şekilde “daha ileri seviye” olan bir mühendislik tipi yoktur. Hepsi görüldüğü gibi olmazsa olmaz ve kendi çapında önemli sorunları ortadan kaldıran mühendislik tipleridir.

Burada dikkat edilmesi gereken temel nokta her ne kadar yukarıdaki bütün mühendislik tipleri “teknik çözüm üretme” ortak paydasına sahip olsa da, bu tipte mühendislik faaliyeti yürütecek mühendislerden farklı becerileri gerektirmesidir.

Örneğin bir saha mühendisinin zor şartlar altında çalışabilme becerisine, test mühendisinin verilen kalıplar dışında düşünebilme becerisine ve araştırma geliştirme mühendislerinin araştırma yapabilme becerisine sahip olması gerekmektedir.

Mühendislik tiplerinin üstünden kabaca geçtik. Peki bu mühendislik tiplerinde faaliyet gösteren “mühendislerin” hepsi bir midir? Mühendislerin de aslında tipleri vardır, onları da ele alalım.

Mühendis Tipleri
Genel olarak deneyimden bağımsız olarak 3 tip mühendis profili (4 yıllık mühendislik mezunları) sektörde bulunmaktadır:

  • Mühendis Diplomalı Personel: Üniversitelerin mühendislik bölümlerinden mezun olmak ve terimleri bilmek dışında konuyla çok da bir alakaları yoktur.
  • Tekniker Mühendis: Ne söylenirse yapar, ne gösterilirse tekrarlar.
  • Mühendis: Sorunları analiz eden, araştıran, çözüm üreten kişiler.

Görüldüğü gibi sektördeki mühendis diplomalı kişilerin sadece belirli bir kesimi gerçekten mühendistir. Diğer 2 kategorideki mühendislerin emek ve bu emekle geçirilen belirli bir zaman dilimiyle gerçek mühendis kategorisine geçmesi mümkündür. Dikkat edilmesi gereken “emekle geçirilen zaman”dır. 1 yıl deneyimli bir “mühendis”, 20 yıl deneyimli bir “mühendis diplomalı personel”den genelde daha iyi bir mühendistir.

Bir de aslında “Mühendis Teknikerler” bulunmaktadır. Bu gruptaki personel aslında ülkemizdeki şartlar gereği “Tekniker” diplomasına sahip ama mühendis seviyesinde çözüm üreten ve iş yapan kişilerdir. Ülkemizde bu personel tipine gereken değer ne yazık ki verilmemektedir.

Mühendislik Eğilimleri
Mühendis tiplerinden bağımsız olarak bir de mühendislerin genel eğilimleri bulunmaktadır. Bunlar genelde mühendislerin kişisel tercihlerinden veya bulundukları iş ortamları sonucu ortaya çıkar:

  • Tek Konunun Uzmanı: Belirli bir konuları bulunmaktadır ve bu konunun bütün detaylarını en ince ayrıntısına kadar bilirler. “Tek Konu” abartı olmakla beraber konu adedi 5’i geçmez.
  • Çok Konunun Uzmanı: Genel olarak bulundukları sektördeki birçok alanda deneyimlidirler. Tek konu uzmanları kadar belirli alanlarda spesifik bilgi sahibi olmasalar bile tek konu uzmanlarına ne sormaları gerektiğini bilirler.

Tek konu uzmanı eğilimine sahip bir mühendis makina öğrenme alanında çalışan bir elektronik mühendisi olarak düşünülebilir. FPGA üzerinde Verilog donanım tanımlama dili ile sinir ağları oluşturup makina öğrenme sayısal tasarımları yapabilirler. Bu alanın birçok detayını da bilirler ve birçok mühendisten bu alanda çok daha hızlı ve kaliteli sonuç üretirler. Fakat bu tip personeli istihdam ettiğinizde onlara destek olacak diğer personelleri de istihdam etmeniz gerekir, çünkü sizi son ürüne ulaştıracak esnekliğe sahip değildirler.

Çok konunun uzmanı eğilimine sahip bir mühendis ise genel bağlamda sizi son ürüne ulaştıracak mühendislik faaliyetlerinin bir çoğunda görev alabilecektir. Bu nedenle bu tip personel istihdam ettiğinizde ürününe göre fazla bir ek personel istihdamı yapmanız gerekmeyecektir. Fakat bu tarz personel genel olarak spesifik bir konuda tek konu uzmanı eğilimine sahip bir mühendisten daha yavaş çalışır ve muhtemelen daha düşük kalitede iş üretecektir.

Mühendislik tipleri, mühendis tipleri ve mühendislik eğilimlerinin üstünden geçtik. Son olarak da “mühendis deneyim seviyeleri” konusunun üstünden geçmemizde fayda var. Yoksa işbu yazının konusu olan sorunun çözümüne ulaşamayız.

Mühendislik Deneyim Seviyeleri
Deneyim en önemli parametrelerden biridir. Fakat burada unutulmaması gereken önemli olanın “harcanan zaman” değil, “gerçek yeni deneyimlerle geçirilen” süre olduğudur. 20 yıldır bir firmada aşağı yukarı her gün sürekli aynı işi yapan bir mühendis ile 5 yıldır her sene farklı bir projede farklı işler yapan bir mühendisin deneyim seviyesi aynı değildir.

Bu nedenle mühendis deneyimine “iş yılı” olarak bakmakmak gerekir. Bunun yerine şunlara bakılabilir:

  • Hangi projelerde çalışmış?
  • Ne kadar süre hangi projede çalışmış?
  • Hangi projede hangi görevi üstlenmiş?

Mühendis Bulamıyorum?
“Mühendis bulamıyorum” ifadesinin teferrautlı bir mevzu olduğu yukarıdaki detaylardan aşağı yukarı anlaşılıyor. Bu sorunun çözümü için aşağıdaki soruların sırasıyla sorularak cevaplanabilmesi gerekmektedir:

  1. Hangi Dalda Mühendis Arıyorum?
  2. Hangi Mühendislik Tipinde İş Yapacak?
  3. Tam Olarak Ne İş Yapacak?
  4. Birden Fazla Mühendislik Tipinde İş Yapacak Mı?
  5. Bu Mühendislik Tiplerinde Çalışacak Birinin Sahip Olması Gereken Beceriler Neler?
  6. Ne Tip Mühendise İhtiyacım Var?
  7. Ne Tür Bir Eğilime Sahip Mühendis Arıyorum?
  8. Nasıl Bir Mühendislik Ekibi Kuracağım?
  9. Ne Seviyede Deneyime Sahip Mühendis Arıyorum?

Bunlar cevaplaması kolay sorular değil. Fakat doğru bir ekip kurabilmek için kesinlikle cevaplanması gereken sorular. Aksi takdirde ne istediğinizi bilmeden personel arayışına girersiniz. “Kart tasarımı yapmayı bilen elektronik mühendisi arıyorum” demek, ne istediğinizi bilmek değildir, tabii ki “elektronik mühendisi arıyorum” demekten daha sonuç odaklı, fakat yeterli değil.

Bir örnekle konuyu ele alalım. Yerli asansör üreticisisiniz. Şu vakte kadar sürekli yabancı asansör firmalarına pazar paylarınızı kaptırdınız. Sorunu bir danışman yardımıyla (danışman seçimi için de yukarıdaki sorulara cevap vermelisiniz) irdelediniz. Temel sıkıntının organizasyonunuzda asansörün mekanik dışındaki aksamında kayda değer bir know-how birikimininizin olmaması olduğu ortaya çıktı. Bu nedenle de kalite açısından bazı sorunları çözemediğinizi fark ettiniz. Danışmanınızla beraber temel 3 noktada çalışma yapmanız gerektiğini fark ettiniz:

  • Elektronik kontrolörler
  • Mekatronik aksam
  • Entegrasyon

Şimdi 2 farklı şekilde ileryebilirsiniz, şu ana kadar iş yaptığınız şekilde yada yukarıdaki soruları sorararak. Öncelikle konvansiyonel şekilde ilerleyelim:

  • Elektronik kartları kendimiz yapalım: Elektronik mühendisi alalım
  • Mekatronik aksamın yetersiz olması: Mekatronik mühendisi alalım
  • Entegrasyonda verimsizliklerin yaşanması: Yeni mühendisler çözer

Elektronik mühendisini aldınız. Elektronik kart tasarımı yapmayı bilse bile tam olarak ne yapması gerektiğini bilmiyor. Kartlar yetersiz tamam da, nesi yetersiz? Kendisi düşündü taşındı, deneyim seviyesine göre birşeyler yaptı. Yaptıkları bir ölçüde işe yaradı ama tatminkar değil. Kimi tatmin etmiyor yada neden etmiyor o da belli değil. Benzer bir durumu mekatronik mühendisi ile de yaşadınız. Neyin ne olduğu, ne istendiği belli değil. Mühendislerin kafa karışık, sizin para gidiyor diye canınız sıkkın. Sonuç olarak ya marjinal bir iyileşme sağladınız yada projeyi çöpe attınız. Suçu da zaten “düzgün mühendis bulamadık ki” diye attınız geçti.

Yukarıdaki soruları sorarak ilerlerseniz ise danışmanınızla biraz daha çalışmanız lazım. Mesela şöyle şeyler ortaya çıkarmalısınız:

  • Mevcut durumda kullandığımız motor sürücülerin yüke ve mekatronik toleranslara göre dinamik kalibrasyon yapılmadığından kalkış ve duruşlarda sarsıntı yapıyor.
  • Sensörler tamamen aç/kapa tarzında çalışıyor. Bu nedenle de yumuşak geçişler yapılırken zorlanılıyor.
  • Lift aksamındaki mekatronik yataklama toleransı çok fazla. Bu nedenle asansör sallanıyor.

Sonra da bunları nasıl bir mühendislik ekibi ile çözeceğinize bakmanız lazım. Örneğin aşağıdaki dallardan mühendisler gerekecektir:

  • Sistem Mühendisi: Ürün ile ilgili genel bakışa sahip olup diğer mühendislere gerekli specleri çıkaracaktır
  • Elektronik Mühendisi: Asansördeki kontrol kartlarının tasarımı yapacaktır
  • Gömülü Yazılım Mühendisi: Dinamik kalibrasyon ve asansörün temel yazılımını yapacaktır
  • Makina Mühendisi: Lift aksamına daha uygun yataklama tasarımı yapacaktır

Bu arkadaşların ürün geliştirme ve araştırma geliştirme tipinde mühendislik yapması yeterli olacaktır. Deneyim olarak da yukarıdaki işleri daha önceden yapmış olmalarına bakabilirsiniz, dikkat ederseniz işler genel olarak “asansörlere spesifik” değil – bu nedenle asansör sektöründe çalışmış olmaları da şart değil. Eğilim olarak tek konu uzmanı olmalarında bir sakınca yok. Diğer parametreler de sizin üründen beklediğiniz kalite, ürün geliştirme süresi ve bütçenize bağlı olarak değişecektir.

Sonuç
Ülkemizde kalifiye mühendis bulunamaması sorunu yok. Hatta o kadar kalifiye mühendisimiz var ki ülke olarak ihraç bile ediyoruz. Ülkemizde kalifiye yönetici sorunu var.